BÀI THƠ KHÔNG TỰA

(TRAO ĐỔI: PHẠM ĐỨC NHÌ & NGUYỄN BÀNG)

Bài Thơ Không Tựa

Hộp thư đến

x

Nhi Pham <nhidpham@gmail.com>	19:00, 27 thg 12, 2015
tới bcc: tôi

Bài thơ viết cuối năm 1996, có tựa đàng hoàng, nhưng vì lúc ấy mới tập tành computer nên khi copy rồi paste vào mail, cái tựa không hiểu sao biến mất.

Mấy người bạn FW bài thơ đi khắp nơi và được mọi người ưa thích. Nhận thấy khi đọc đến cuối bài ai cũng có thể đặt tựa cho bài thơ rất chính xác nên hôm nay, kỷ niệm bài thơ được 19 tuổi, xin gởi bài thơ (cũng vẫn không có tựa) đến bạn đọc để cùng sống lại một giai đoạn lịch sử "không thể nào quên" của dân tộc.

Phạm Đức Nhì

BÀI THƠ KHÔNG TỰA           

Tự do như muối

hạnh phúc như đường

khi  còn đang ăn đủ miếng ngọt miếng ngon

khó thấy được giá trị của hạt đường hạt muối

Tôi sống ở miền nam

nhìn dòng đời trôi nổi

nở lại tàn

bao nhiêu mùa hoa

hai nền Cộng Hòa

một cuộc chiến tranh dài đẫm máu

Tôi đã dốc lòng chiến đấu

bảo vệ tự do

dưới lá cờ

nền vàng ba sọc đỏ

Tiếc thay trong đội ngũ

chúng tôi có hơi ít những Ngô Quang Trưởng , Nguyễn Khoa Nam

mà lại khá nhiều Nguyễn Vĩnh Nghi, Nguyễn Văn Toàn

nên lính mất niềm tin

dân chán nản

những kẻ có lòng

lắc đầu ngao ngán

Rồi nước Mỹ đồng minh

xưa là bạn

nay trở mặt lọc lừa

quên lời hứa năm xưa

bỏ mặc “tiền đồn của thế giới tự do”

thất thủ

Kẻ thù đưa tôi lưu đày biệt xứ

rồi khua chiêng gióng trống ăn mừng

Đám trí thức, sinh viên, học sinh

xưa trốn vô bưng

mơ một thiên đường trên trái đất

nay ngồi trên khán đài nghếch mặt

“Thiên đường đang ở trong tầm tay”

Má Hai

xưa đào hầm nuôi cán bộ

nay hớn hở

“Tụi nó dzià mình chắc có tương lai”

Bà Tám

con chết trận Đồng Xoài

hí hửng lãnh bằng

Gia Đình Liệt Sĩ

Những nhà soạn nhạc, nhà văn, nhà thơ,

xưa chống  “cuộc chiến tranh phi lý”

(đâm sau lưng người lính Cộng Hòa)

nay chìa bút ra

xin viết bài ngợi ca chế độ mới

Đám thanh niên

xưa trốn chui trốn nhủi

ở hậu phương

xanh mặt

khi nghe nhắc tới chiến trường

nay tự nhận

đã yêu thầm cách mạng

Những người dân bình thường

xưa gặp lính

 khi ghét khi thương

lúc buồn ngồi chửi đổng

“Tao chửi cả thằng Tổng Thống

xá gì lính tráng tụi bay”

nay cũng ngập ngừng vỗ tay

nhưng mắt nhìn quanh lấm lét

họ chưa có câu trả lời dứt khoát

muốn đợi một thời gian

Sau vài năm

cuộc hôn nhân qua tuần trăng mật

đã đầy nước mắt

và những tiếng nấc nghẹn ngào

Đám trí thức vô bưng năm nào

tức giận thấy mình bị bội phản

buông lời phản kháng

kẻ vô khám Chí Hòa

người bị quản thúc tại gia

đuổi gà cho vợ

thiên đường ước mơ sụp đổ

Má Hai

đã quen dần với bo bo, với sắn với khoai

như người dân miền bắc

những cán bộ

xưa má nuôi trong hầm bí mật

đã ra lệnh bắt má mấy lần

má làm không đủ ăn

lấy lúa đâu đóng thuế

Bà Tám

ôm tấm bằng Gia Đình Liệt Sĩ

bụng đói meo

làng trên xóm dưới ai cũng nghèo

tình người hiếm hơn hồi đó

bà ra mộ con ngồi nhổ cỏ

khóc thầm

Những văn nhân

một thời phản chiến

biện minh “ngộ biến tòng quyền”

cố o ép trái tim

“cho giống môn đồ của Lê-Nin, Kác-Mác”

Nhưng với văn thơ, với nhạc

quen phóng túng tự do

sao chịu nổi gông xiềng

lại tiếc những ngày

trời rộng thênh thang

múa bút

Đám thanh niên hèn, khoác lác

tưởng được chế độ mới tin dùng

bị đi lao động quốc phòng

thanh niên xung phong

làm việc không công

nơi rừng sâu nước độc

cháy da vàng mắt

đói lòng

Những người dân

xưa chửi vung chửi vít

nay im thin thít

chẳng dám hé môi

một số kẻ lỡ lời

bị đi “ tù không án “

Khi cán bộ xưng tụng bác Hồ

ca ngợi Đảng

họ cao giọng hoan hô

vỗ tay thật to

nhưng bụng thầm ao ước

được sống lại những ngày xưa cũ

Sau ba mươi tháng tư

đớn đau tủi hổ

là gia đình người lính Cộng Hòa

kể bị cướp nhà

người bị cướp đất

con bị đuổi học

vợ mất sở làm

chồng đi tù biệt tăm

đi họp

cán bộ mỉa mai nhiếc móc

ra đường

bị lườm dọc nguýt ngang

Đến khi ruộng vô tập đoàn

gạo vải sữa đường

bán theo tiêu chuẩn

nhà máy công ty hãng xưởng

trở thành quốc doanh

công an khu vực

đầy quyền hành

thực thi chính sách nhân hộ khẩu

người dân chịu đời không thấu

mà chẳng dám than vãn kêu ca

Bấy giờ gia đình người lính Cộng Hòa

mới nhận được những tia nhìn thiện cảm

nghĩ đến con, đến chồng, đến cha

trong nhà tù cộng sản

họ hãnh diện ngẩng đầu

Hôm nay giữa trời cao

được thấy lá cờ vàng ba sọc đỏ

phất phới bay trong gió

tôi muốn khóc thật to

tôi muốn hét lên

“Đây hạnh phúc ! Đây tự do!”

mà thuở nào

tôi đã buông tay đánh mất

để phải chôn tháng năm tươi đẹp nhất

của cuộc đời

trong các trại tù

rải rác khắp nơi

trên đất nước

Họ hàng tôi, đồng bào tôi

những ai không đi được

mấy chục năm trường

gánh chịu đau thương

uất hận tủi hờn

nhìn quê hương tan nát

Mẹ Việt Nam ơi ! Những đứa con lưu lạc

đã nhận rõ lỗi lầm

đang đấu tranh âm thầm

cho một ngày quang phục

Sẽ còn nhiều khó nhọc

để dành lại giang san

từ tay bọn cộng sản tham tàn

nhưng kìa ! Phất phới bay trong gió

vẫn như ngày nào

lá cờ vàng ba sọc đỏ

mà sao hôm nay

chính nghĩa sáng ngời

chẳng cần một lời

luận bàn lý giải

Tôi đứng lặng nhìn, lòng khoan khoái

lá cờ vẫn còn đây

thì quê hương ơi ! Sẽ có một ngày!

Viết tại San Leon sau khi dự lễ dựng kỳ đài tại Houston 1996

Phạm Đức Nhì

nhidpham@gmail.com

BÀNG NGUYỄN <bnguyen37@gmail.com>	15:33, 28 thg 12, 2015
tới Nhi

1/ Một là, Bài thơ không tựa do cố tình chơi theo kiểu “vô đề” như ông tổ thơ vô đề Lý Thương Ẩn bên Tàu hay các nhà thơ bên Ta học đòi sau này như Nguyễn Bính, Lê Đạt, Phạm Công Trứ và đặc biệt Nguyễn Chí Thiện với cả tập thơ Vô đề và cái nghi án được tạo dựng? Hai là, Bài thơ không tựa, vốn có tựa đàng hoàng nhưng do còn dốt về computer nên khi cop paste cái tựa bị biến mất? Dù là lý do nào thì quả thực bài thơ này của Phạm Đức Nhì cũng không dễ đặt cho nó một tựa đề. Nhưng nếu cắt bài thơ thành nhiều bài nhỏ (Mà có thể cắt được) thì mỗi bài nhỏ có một tựa đề rất rõ ràng. Ví dụ: Đội ngũ chúng tôi, Đám trí thức xưa, Má Hai Bà Tám, Sau 30 tháng tư…;

Đại để là vậy nhưng không có nghĩa là để nguyên cả bài thơ trên cả trăm câu với gần 1000 chữ thì không thể đặt tựa đề cho nó như chính tác giả đã nói khi mào đầu là nó Có tựa đàng hoàng và nói vớt sau lời mào đó: Nhận thấy khi đọc đến cuối bài ai cũng có thể đặt tựa cho bài thơ rất chính xác!

Thơ quý ở ý tứ sâu sắc và chảy dài như một dòng nước không ngừng nghỉ. Bài thơ không tựa này phần nào đã đạt được cái quý đó. Hình ảnh đất nước, quê hương, con người ở nhiều bình diện cứ lật đi lật lại, dù ở chiến tuyến nào, xưa ra sao nay ra sao, tất cả đều toát lên đau thương, uất hận, tủi hờn để rồi tất cả mơ về SẼ CÓ MỘT NGÀY!

19 năm trước, nhà thơ đang tuổi nhi bất hoặc, hiểu được mọi sự lý trên đời rất sâu sắc, nhưng không phải ai ở cái tuổi 40 cũng có được một bài thơ không tựa như này.

2/ Bài thơ có đoạn:

Má Hai

xưa đào hầm nuôi cán bộ

nay hớn hở

“Tụi nó dzià mình chắc có tương lai”

Khiến tôi nhớ ra bài thơ một thời nổi như cồn của Dương Hương Ly (tức Bùi Minh Quốc): Đất Quê Ta Mênh Mông, với đoạn:

Mẹ đào hầm từ thuở tóc còn xanh

Nay mẹ đã phơ phơ đầu bạc

Mẹ vẫn đào hầm dưới tầm đại bác

Bao đêm rồi tiếng cuốc vọng năm canh.

Như đã chuyện với bác, Bùi Minh Quốc là cây bút chủ lực của nhóm Tư Duy thời học Chu Văn An. Khoảng 18 tuổi, Quốc đã có bài thơ “Thật Kỳ Diệu Khi Mười Tám Tuổi” với hai câu:

Thật kỳ diệu khi mười tám tuổi
Cháu Bác Hồ, đồng chí của Lê-nin…

Đúng là môn đồ của Lê Nin, Kác Mác!

Cũng năm 18 tuổi, đang học lớp 10, không hiểu Quốc có đi miền Tây hay không, và nếu đi thì thấy miền Tây ra sao nhưng Quốc có hẳn một bài thơ dài “Lên Miền Tây” hệt như giọng điệu Tố Hữu “Đi ta đi! Khai phá rừng hoang/ Hỏi núi non cao, đâu sắt đâu vàng?” hừng hực khí thế cách mạng những năm cân sáu mươi của thế kỷ trước:  

Tuổi hai mươi, khi hướng đời đã thấy

Thì xa xôi biết mấy cũng lên đường

Sống ở thủ đô mà dạ để mười phương

Nghìn khát vọng chất chồng mơ ước lớn

Bài thơ nhanh chóng được đưa vào Văn tuyển lớp 7 khiến bao trai gái thời đó vì bài thơ này đã xung phong lên miền Tây để “Viết tiếp những trang thần thoại mới”cho đất nước sau Điện Biên Phủ!

Năm ngoái, 2014, Bùi Minh Quốc có chép lại bài thơ này cho một trang mạng nhưng không hiểu sao lại bỏ đi hai câu:

Ta băng mình trong sức mạnh nhân dân 

Đi dựng những Điện Biên của hòa bình và thắng lợi...... 

Nhưng lại thêm ra  câu :

Dù muỗi rừng vắt núi, dù thiếu từng hạt muối cọng dưa

Sau khi học đại học, năm 1963 Bùi Minh quốc không lên miền Tây mà về làm công tác cho đài phát thanh Tiếng Nói Việt Nam, đến năm 1967 thì xung phong vào chiến trường miền Nam…

Sau 1975, Bùi Minh Quốc đã có lúc ngồi vào cái ghế  Chủ tịch hội Văn Nghệ  Lâm Đồng – Đà Lạt.

Nhưng chính Quốc đã nhận ra:

Cái guồng máy nhục mạ con người

Mang bộ mặt hiền lành của người cuốc đất...

Trọn tuổi xuân ta hiến dâng cuồng nhiệt

 Lại đúc nên chính cỗ máy này

Năm 1988, Quốc cùng Tiêu Dao Bảo Cự ra Hà Nội, nhằm vận động trí thức văn nghệ sĩ đấu tranh đòi tự do dân chủ. Sau vụ này cả hai đều bị khai trừ khỏi đảng rồi cùng Hà Sĩ Phu bị quản chế tại gia…

Thơ Bùi Minh Quốc có một số bài hay; cuộc đời Bùi Minh Quốc có nhiều mất mát hy sinh rất đáng thương trọng. Nhưng khác với Nguyễn Khải, Quốc chỉ nhận ra CÁI TÔI ĐÃ MẤT khi không còn địa vị và quyền lợi. Nguyễn Khải thì khác, chẳng ai động tới ông. Nếu ông cứ im lặng về cát bụi thì chắc chắn giờ này đã có một con đường mang tên ông. Nhưng với ông:

 “Dành cả một thời thanh xuân để tin vào những lời tiên tri ấy, về già nhìn lại cái tài sản tinh thần thâu góp một đời chỉ là một cái kho chứa đủ tạp nham chẳng có một chút giá trị gì.” 

Tài sản tinh thần thâu góp một đời đã như thế thì ngậm miệng chết để có được một con phố mang tên mình với chế độ này, phỏng có ích gì.

Tôi trọng Nguyễn Khải hơn Bùi Minh Quốc và hơn nhiều văn nghệ sĩ khác như Nguyễn Đình Thi, Chế Lan Viên, Bùi Tín…ở chỗ ấy!

Và xin trao đổi riêng với bác Nhì như thế.

Vào 19:00 Ngày 27 tháng 12 năm 2015, Nhi Pham <nhidpham@gmail.com> đã viết:

Nhi Pham <nhidpham@gmail.com>	21:03, 28 thg 12, 2015
tới tôi

Tôi có gặp Bùi Minh Quốc một lần ở Houston. Ông sang dự lễ tốt nghiệp đại học của con (không biết trai hay gái). Đám văn nghệ sĩ rủ tôi đến nghe đọc thơ và đọc thơ đáp lễ (bởi tôi cũng thuộc thơ và đọc thơ "rất có duyên" mà không cần văn bản). Hôm ấy chủ nhà là Phan Xuân Sinh đãi mấy món ăn nhanh, sau đó kẻ đứng người ngồi quanh cái bàn dài. BMQ ngồi chễm chệ ở giữa. Tôi ngồi sát bên trái ông để tiện bề thù tạc. BMQ đọc khoảng 7, 8 bài thơ ngắn bày tỏ chí khí của nhà thơ trước áp bức của cường quyền. Tôi đọc thơ đáp lễ (cũng 6, 7 bài dài hơn) trong đó có bài Bệnh Nan Y - nói về chứng Teo Hòn Dái của các hội viên Hội Nhà Văn Việt Nam.

Nói chung, buổi gặp mặt khá vui vẻ. Phong thái của nhà thơ BMQ chững chạc, được khán thính giả (khoảng 20 người) mến phục.

Mấy hôm nay được bác Bàng cho biết thêm về BMQ tôi càng phục ông ta. Phục cái tài đóng kịch.

Cám ơn bác Bàng về những "lời bình" cho bài thơ Lá Cờ Chính Nghĩa.

Phạm Đức Nhì