VĂN TÀI VŨ TRỌNG PHỤNG 

BẮT NGUỒN TỪ ĐÂU?

Vũ Trọng Phụng -Tranh của hoạ sĩ Choé

Cho đến hôm nay, nhà văn lỗi lạc Vũ Trong Phụng ra đi đã gần 80 năm. Tác phẩm của ông vẫn được xuất bản, được ca tụng, nhưng cuộc đời ông và sáng tác của ông đến nay vẫn còn những điều bí ẩn… Văn tài ông bắt nguồn từ đâu?

Vũ Trọng Phụng sinh ra ở Hà Nội vào năm 1912, mới bảy tháng tuổi thì cha mất, cảnh nhà nghèo khó, dù được người mẹ cố nuôi ăn học nhưng đến sơ học Pháp Việt thì đành bỏ ngang. Vũ Trọng Phụng bắt đầu đi làm để có tiền trang trải cho gia đình nuôi bà nội già yếu, nuôi mẹ già mắt kém. Nhà văn Vũ Bằng nhớ lại hồi nhỏ Vũ Trọng Phụng học cùng ở trường Hàng Vôi.
Khi lớn lên, không thấy Phụng học nữa. ít sau nghe nói Phụng đi làm kiếm sống. Lúc làm thư ký cho hãng buôn trên phố Tràng Tiền bây giờ do mải tranh thủ viết báo mà Vũ Trọng Phụng bị đuổi việc. Sau đó khi đi làm sắp chữ nhà in lại bị đuổi việc vì ông mải mê theo đuổi việc viết lách. Từ đó chàng thanh niên hiền lành mới 19 tuổi đã dấn bước vào nghề văn và nghề báo ở Hà Nội và nổi lên như một văn hào khi tuổi vừa đôi mươi.

Không hiểu sao người trai ấy khi mới vừa qua tuổi thiếu niên đã có thể viết nên những thiên tuyệt bút, cả phóng sự và tiểu thuyết. Những bài phóng sự của Vũ Trọng Phụng đậm chất văn chương, sâu sắc và mang tính hiện thực như chính cái xã hội nó mô tả. Những phóng sự: Cạm bẫy người, Lấy tây, Lục xì, Làm đĩ… ông viết bằng sự quan sát và qua câu chuyện của người khác, bản thân ông không hề ăn chơi, hút sách, nghiện ngập, trai gái.

Không ai có thể hiểu nổi vì sao con người vốn giản dị, hiền lành ấy lại có thể khuấy động văn đàn bằng những phóng sự, bằng những vở kịch và tiểu thuyết lừng lẫy thời đó như Giông tố, Số đỏ, Vỡ đê, Dứt tình…. Người ta tìm đọc ông bởi những người cần lao và cả những ông ký thầy phán, giới ăn trên ngồi trốc đều như thấy mình trong ấy. Bản thân tác giả, cuộc đời quá ư nghèo khổ và bị bạc đãi như vậy, nhưng điều tuyệt vời là ông không tha hóa theo thời đại.

Nhà văn sống trong bấn bách cơm áo và suốt đời chỉ nghĩ về cơm áo cho gia đình mà cuối cùng chết trong sự bần bạc, ốm không thuốc thang, không tiền chạy chữa... Ngòi bút Vũ Trọng Phụng hướng về những người bị chà đạp, bị bóc lột. Nhưng không phải cứ có hoàn cảnh điển hình là có tác phẩm hay. Cái khó hiểu ở đây là vì Vũ Trọng Phụng học hành dang dở, nỗi nhà nỗi đời đều khốn khó, làm sao đủ sức để làm nên điều kỳ diệu ấy.

Chỉ có thể lý giải rằng thiên phú cho người trai ấy tố chất văn sĩ có chút thiên tài, cộng với sự cần mẫn cóp nhặt vốn sống và một trái tim nồng nàn yêu thương người cùng khổ… Vũ Trọng Phụng mới trở nên lỗi lạc đến thế. Thử hỏi có thanh niên nào chỉ cầm bút viết tay, trong chưa đầy mười năm trời đã để lại cho thiên hạ hàng chục cuốn sách mà là những cuốn sách văn chương hiện thực xã hội tràn đầy cảnh xã hội bất công tàn bạo, coi rẻ nhân phẩm con người. Lối văn ấy không lẫn với ai.

Chất hiện thực xã hội dưới ngòi bút Vũ Trọng Phụng hiện lên sống động và sâu sắc. Chỉ có thể lý giải rằng hoàn cảnh xã hội quá mức thối nát, con người tận cùng tha hóa, qua ngòi bút của ông, bằng tài hoa và tâm trạng chính tác giả, đã đưa văn Vũ Trọng Phụng đến đỉnh cao. Không có tố chất đó thì dù có sẵn đề tài, chất liệu và tiền bạc nữa, cũng không thể có một nhà văn chân chính, xuất sắc như Vũ Trọng Phụng của chúng ta...