LAN MAN LẦN CUỐI VỀ CHUYỆN BÌNH LUẬN THƠ VĂN

 *

Kính các bác!

Tôi tách riêng những dòng viết này ra chỉ để thưa riêng với mấy bác mà tôi thấy rất thân thiết và rất cảm mến dù đã được gặp gỡ ở ngoài đời  hay chỉ được gặp nhau trên mạng.

 1.

 Thư cho tôi, anh Phạm Đức Nhì viết: “Một trong những nhiệm vụ

của việc bình thơ là nâng tầm thưởng thức của người đọc thơ. Có tý hiểu biết về kỹ thuật, kinh nghiệm bếp núc, các tiêu chí thẩm định giá trị thơ ca”

Anh Nhì nói rất đúng. Không nói một bài thơ, lại là một bài thơ hay mà chỉ nói một câu thơ hay thôi cũng là cả một lao động nghệ thuật đáng khâm phục của nhà thơ.

Chẳng hạn như bài Nguyệt Cầm của Xuân Diệu (lúc đầu đặt tên là Đàn trong trăng sáng). Trước khi trở thành một thi phẩm tuyệt tác mà ta đều biết, trong một cuốn vở mà Xuân Diệu giữ lại được, bài thơ đã trải qua nhiều bản nháp, dập dập xoá xoá, viết đi, viết lại, trong đó có những câu còn rất thô sơ vụng về. Chỉ riêng câu kết, có tơi bốn lần nháp khác nhau: … Đàn ơi, người đẹp đến tê mê … / Thôi mà! âm nhạc giết tôi đi! …/ Dịu dàng âm nhạc giết tôi đi!… / Đàn ơi! Âm nhạc giết ta đi! Cuối cùng mới tới được câu kết tuyệt vời này:Nghe sầu âm nhạc đến sao Khuê. Nay có thêm người bình đúng và hay nữa thì quả thật là vô cùng tốt cho người đọc.

Nhưng tôi nghĩ, cái việc bình thơ  là việc của các nhà chuyên môn thôi, nếu nó có nâng tầm thưởng thức cho người đọc thì người đọc đó cũng phải là người “có dân trí”, tất nhiên trước hết phải là người yêu thơ!

Dân ta , nhiều người thích nghe bình thơ văn lắm. Bởi thế đầu thế kỷ 20 mới có câu:

Kỳ bình văn khách tới như mưa"

Theo các tài liệu,năm 1924, Hội Khai Trí Tiến Đức tổ chức lễ kỷ niệm Nguyễn Du vào dịp giỗ mồng mười tháng tám ta (8-9-1924). Hội gửi hơn một nghìn giấy mời đến khắp cả hội viên; còn thông báo cho nhân dân biết. Tối hôm ấy, tám giờ, cửa hội mới mở được vài phút, đã có đến hơn hai nghìn người vào chật khắp trong sân, ngoài vườn, dưới nhà, trên gác, đâu đâu cũng chật ních những người. Hội viên các tỉnh về dự cũng đông. Các bà, các cô trong thành phố Hà Nội đến cũng nhiều. Hội viên là người Pháp và các bà vợ ước chừng ba bốn chục người. Có cả mấy bà giáo mới ở Pháp sang, cứ khẩn khoản xin được dự để tận mắt thấy “người An Nam tôn trọng một bậc danh sĩ trong nước thế nào”

Trong buổi lễ, cụ Phạm Quỳnh đọc hai bài diễn văn. Một tiếng ta, một tiếng Pháp. Rồi cụ Trần Trọng Kim “diễn thuyết về lịch sử Cụ Tiên Điền và văn chương TruyệnKiều”. Kế đó là phần biểu diễn của kép Thịnh và đào Tuất, thuộc rạp Sán Nhiên Đài, nổi tiếng đương thời là người kể Truyện Kiều  hay. Cuối cùng là một cô đào đứng hát Bài ca kỷ niệm do Nguyễn Đôn Phục soạn.

Giờ, ta thử điểm xem, khách đến như mưa hôm ấy có bác nông phu, có anh thợ mỏ, có anh xe kéo, có u già, con sen, thằng ở…nào đến nghe và xem. Có không?Cho nên khi anh Nhì nói “nếu chỉ đọc thơ bằng hồn, không có sự soi sáng của kiến thức thì sẽ như chị giúp việc suốt đời“tự sướng”. sướng mà không biết vì sao mình sướng, miệng ngâm nga những vần thơ “cả đẩn” mà mắt cứ sáng long lanh, mặt rạng rỡ như đóa hoa xuân”, thì xin thưa thật lòng, tôi thích cách đọc thơ, yêu thơ “cả đẫn” ấy. Vì nó chân chất như hạt thóc củ khoai được sinh ra từ đồng đất.

Ấy là kiểu yêu thơ của các bà các chị nhà quê trong đó có người mẹ thuở thiếu thời của tôi. Các bà các chị không biết chữ, ngồi bệt ngay đầu hè, lấy gấu quần quệt những giọt mồ hôi để chờ con cháu hay ai đó biết chữ đọc cho nghe những truyện Thạch Sanh, Hoàng Trừu, Tống Trân Cúc Hoa, Phạm Tải Ngọc Hoa…bán rất rẻ của Nhà xuất bản Cây Thông ở phố Hàng Gai. Họ im lặng nghe và đôi lúc lại lấy gấu quần lau vài ba giọt nước mắt rồi ngậm ngùi nói: Trời ơi! Sao nàng Cúc Hoa lại khổ thế, sao thằng Lý Thông nó ác thế, sao mà thương nàng Ngọc Hoa thế…

Tôi được gia đình gửi tiền gửi gạo cho ra tỉnh học. Nghỉ hè thường về quê khoảng hai tuần. Một hôm, đọc xong cuốn Đoạn Tuyệt, tôi buồn buồn ngâm khẽ 4 câu thơ mở đầu “Giây phút chạnh lòng” :

Anh đi đường anh, tôi đường tôi, 

Tình nghĩa đôi ta có thế thôi. 

Đã quyết không mong xum họp mãi. 

Bận lòng chi nữa lúc chia phôi? 

U tôi đang sàng gạo dưới nhà ngang nghe thấy liền hỏi vọng lên, truyện gì mà thơ hay thế hả con? Tôi xuống bên u, kể lại mối tình của Loan và Dũng cho bà nghe và nói về bài thơ của ông Thế Lữ tặng ông Nhất Linh tác giả Đoạn Tuyệt. U tôi bảo, buồn thật đấy nhưng phải dứt khoát đi cho nó nhẹ lòng, còn hơn là  dở đục dở trong / Lờ lờ nước hến.

Đừng nghĩ, những người như các bà các chị dân quê trong đó có u tôi chỉ thích những truyện thơ nôm khuyết danh; họ cũng rất yêu thích Truyện Kiều bác học mặc dù họ mù ngay cả chữ Quốc ngữ chứ đừng nói tới chữ Hán chữ Nôm. Không cần biết Mộng Liên đường chủ nhân là ai và ông ta viết về Truyện Kiều ra sao, không được nghe các bài Vịnh Kiều của các danh nho như Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Khuyến, Chu Mạnh Trinh…Và nếu còn được sống trên cõi hồng trần cho đến hôm nay, họ cũng chẳng cần biết đến Thi pháp Truyện Kiều của Trần Đình Sử viết ăn theo theo sự triển khai hệ thống lý thuyết của trường phải thi pháp học Xô viết qua các tác giả lớn như Likhachov và Baktin ở tận nước Nga của ông Lê Nin…, họ vẫn thuộc làu làu Truyện Kiều dù chỉ nghe lỏm hoặc được con cháu đọc cho nghe. 

Thơ, như Xuân Diệu nói: “Thơ – cám dỗ của mơ màng ”   Thơ càng hay thì sự cám dỗ càng lớn. Cũng Xuân Diệu nói: “Cái gì rồi cũng qua đi. Đế quốc Lamã, đế quốc Charlemagne. Nhưng cái chết không diệt được cái gì không phải là vật chất. Mà cái đầu tiên không phải là vật chất chẳng phải là thơ sao? . Đúng vậy, thơ hay không cần ai bình cũng vẫn sẽ sống mãi với đời, sống mãi trong tâm hồn người yêu thơ.

Còn những lời bình dù hay đến đâu, giỏi lắm cũng nằm im trong một cuốn sách nào đó trên giá sách thư viện, chỉ khi ai đó cần dùng mới mượn xuống. Chính vì thế, khi biết nhà văn Nguyên Hồng cũng chết một cách đột ngột giống nhà phê bình Như Phong, Xuân Diệu bảo: -“Không, Nguyên Hồng chết rồi, nhưng cái văn của anh ấy vẫn còn rên rỉ. Còn Như Phong, chết là không còn dấu vết gì nữa. Mấy bài phê bình, ai đọc!”.

Thử xem lại Mấy bài phê bình, ai đọc của Như Phong nó “nâng tầm thưởng thức của người đọc” như anh Nhì nói ra sao?

Năm 1957, Phong Lê  còn đang ngồi trên ghế Đại học viết về cuốn tiểu thuyết Mười Năm của Tô Hoài, bài văn viết ra rất thật nhưng “gặp” ngay bài phê bình của Như Phong trên báo Nhân Dân quất cho Mười Năm một roi đau điếng. Những gì Phong Lê khen được nhiều người  cho là đúng đều bị Như Phong “đả”, chỗ đả đau nhất là đoạn Tô Hoài tả Lạp gặp lại người yêu sau mấy năm xa cách. Lúc này, nạn đói khủng khiếp năm 1945 đang diễn ra ở các làng quê xứ Bắc trong đó có cái làng Hạ thợ dệt của Lạp. Người yêu của Lạp nằm lả đợi chết. Lạp về, cũng đang đói vàng mắt, nhưng may thay, ngoài những đường lối chính sách cách mạng mà anh đã được giác ngộ trong đầu, vai anh còn vác theo vài ki-lô gạo. Anh vội lấy gạo ra nấu cháo bón cho người yêu từng miếng, rồi khi đã hơi hồi sức, họ say đắm nhìn nhau cho thỏa nỗi nhớ mong trong bấy nhiêu năm biệt tích. Và rồi không kìm nổi chuyện đòi hỏi ái ân vụt bật lên, họ ghì lấy nhau , để ngay sau đó, phần vì cú “sốc” yêu đương quá mạnh, phần vì sức đã lụi, người yêu của Lạp lịm đi mà chết. Như Phong nghiêm khắc phê phán đấy là chỗ ngòi bút tác giả sa vào tự nhiên chủ nghĩa, trong khi Phong Lê khen rằng Tô Hoài đã phản ánh đúng một cao trào tình cảm thực sự có tính chất “người”.

2.

Thơ Xuân Diệu sau 1945, phải gọi là rất dở, gò gẫm và giả tạo mà người viết cố làm cho bằng được, ai cũng thấy thật không xứng đáng với tầm vóc con người đã viết những Nguyệt cầm, Thơ duyên, Lời kỹ nữ. Rất khó lọc ra từ Thơ Xuân Diệu sau 1945 được mấy câu tự nhiên hồn hậu chứ đừng nói đến những câu Thơ – Cám dỗ của mơ màng. Có lần Tế Hanh hỏi:

- Diệu ơi! Sao anh làm những Tặng làng Còng, với Bà cụ mù loà, lục cục  thế?

Thì Xuân Diệu đáp:

- Tế Hanh phải có lúc nghĩ tới những người trả lương cho mình nữa chứ! 

Sau kháng chiến chống Pháp, về Hà Nội, Xuân Diệu còn là một người rất say bình thơ mà nếu nhà nước có danh hiệu chắc chắn sẽ được phong tặng là Nghệ sĩ Nhân dân. Ngày ba buổi nói chuyện thơ với ông không phải là quá. Ở những chỗ ông chưa nói chuyện bao giờ, mà chỉ bố trí ngày có hai lần là ông giận.

Ông chăm chỉ đi nói chuyện thơ như thế, một phần vì như ông nói: “Phải khẩntrương khai thác mình đi chứ!”, một phần để được đãi đằng ăn uống sinh hoạt. Nguyễn Đăng Mạnh kể: “Hồi khoa văn Đại học sư phạm Việt Bắc đưa sinh viên về Hà Nội (đóng ở Cổ Nhuế) để mời các nhà văn đến nói chuyện, tôi có được nhờ tiếp khách hộ.Tôi thấy Xuân Diệu rất thích uống bia và húp trứng sống. Anh còn nói, tối nào, cần viết một cái gì thì buổi chiều thế nào cũng phải mua ba lạng thịt chó để bồi dưỡng. Có thế mới có sức viết”; và một lý do nữa là chấp nhận sự nhẫn nhịn ở Xuân Diệu. Cái nhẫn nhịn vốn bình thường thì rất đáng quý nhưng nhiều khi Xuân Diệu đã đẩy nó đi quá xa, biến thành một cách sống cầu an, chiều đời, tự hạ thấp nhu cầu nghệ thuật và chất lượng sáng tác của mình khi chấp nhận những buổi  bình thơ Tố Hữu, Thơ Hồ Chủ tịch…

Sau này, không khí chính trị có một chút gió mới, Xuân Diệu đã nói thẳng và gay gắt với Nguyễn Đăng Mạnh, khi Mạnh được nhờ mời ông tới dự một cuộc hội thảo về giảng thơ Hồ Chủ Tịch do Hoàng Dung tổ chức: “Còn có gì mà nói nữa về thơ Cụ Hồ? Mình không đi đâu! Bây giờ mà còn bình với giảng về thơ Cụ Hồ là nhảm nhí! nhảm nhí!”

Nhẫn nhịn, nên có một thời, Xuân Diệu nói, không muốn nói chuyện Thơ mới:Mệt – Ngại lắm. Hãy dồn tinh lực cho hiện tại, làm thơ chống Mỹ. Nhưng rồi có dịp ông lại nói sôi nổi về Thơ mới và ông rất tự hào vì người ta vẫn chép thơ của ông. Ông hớn hở khoe, đi bơm xe đạp, có một anh bơm cho rất kỹ, rồi gạ chép Thơ Thơ.

Không tính đến vô số lời bình thơ của các lãnh tụ như Chế Lan Viên bình bốc thơm thơ Sóng Hồng (Trường Chinh) mà chỉ điểm riêng một Xuân Diệu bình thơ trong mấy chục năm ở miền Bắc, Miền Bắc thiên đường của các con tôi như thơ ông Tố Hữu, liệu ta có tin những lời bình của Xuân Diệu hay và thật được bao nhiêu phần?

Nay Xuân Diệu cũng đã về dưới kia cùng với Như Phong mà ông đãnói: -“CònNhư Phong, chết là không còn dấu vết gì nữa. Mấy bài phê bình, ai đọc.”.

Xuân Diệu nói đúng, sẽ không ai đọc Như Phong nhưng Xuân Diệu chưa nói ra được rằng, cũng không mấy ai còn đọc những bình thơ của chính ông. Ngay ngày hôm nay, hàng triệu người, kể cả những người trẻ tuổi bằng cấp đầy mình, chưa từng được biết mặt  những cuốn tiểu luận như Hồ Xuân Hương bà chúa thơ Nôm(1961), Thơ Trần Tế Xương (1970) , Đọc thơ Nguyễn Khuyến (1971)… của Xuân Diệu, họ cũng đã biết và thuộc thơ của Hồ Xuân Hương, Tú Xương, Nguyễn Khuyến! Và trước họ, khi Xuân Diệu chưa viết những tập tiểu luận ấy, cha anh họ cũng đã yêu thích thuộc nhiều thơ của Hồ Xuân Hương, Tú Xương, Nguyễn Khuyến!

Nhưng, rất may cho Xuân Diệu là ông không chỉ có những buổi nói chuyện thơ và những tập tiểu luận rất xa cách với người đọc bình dân ấy mà ông còn có thơ, không phải là thơ sau 1945 mà là Thơ Thơ xuất bản năm 1938.

Người yêu thơ Xuân Diệu sẽ không bao giờ trách ông khi ông bình thơ vì những lý do kể trên, bởi con người ông, như Tô Hoài nói: “Mỗi khi nhớ, chuyện về Xuân Diệu buồn thương, buồn cười và đáng yêu, chỉ đáng yêu…” (Cát bụi chân ai)

3.

Anh Hoàng Đức Doanh nói: ”Tôi rất ngạc nhiên Phạm Đức Nhì sinh trưởng trong chế độ Việt Nam Cộng Hòa mà sao rất giống những nhà Bình thơ ăn lương cộng sản?”

Tôi không dám nói anh Doanh đúng hay chưa đúng nhưng câu nói của anh Doanh làm tôi nhớ ra câu vè được truyền tụng một thời ở cái nước mình: "Mồm Phạm Hổ, cổ Hoài Thanh, nanh Đức Phúc".

Đức Phúc  tức Vũ Đức Phúc là một nhà lý luận, phê bình văn học, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (từ 1971), hội viên Hội Nhà báo Việt Nam, nguyên Phó Viện trưởng Viện Văn học kiêm Tổng biên tập Tạp chí Văn học (nay là Tạp chí Nghiên cứu văn học) giai đoạn 1970-1984; học hàm Phó Giáo sư ngữ văn (từ 1980); đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam. Xuân Diệu từng gắn cho nhà phê bình này cái nhãn “xe tăng mù”! Lại Nguyên Ân cho rằng Vũ Đức Phúc từng có giai đoạn là người mà chất tuyên huấn vượt trội chất nghiên cứu.

Vũ Đức Phúc đã từng gào lên rằng "văn học dân gian là phản động"!

Và nói về Thiếu quê hương của Nguyễn Tuân thì thế này: “Sao lại kêu “thiếu quê hương”! Lại còn đòi đi Mỹ theo đám múa Xuân Phả và định cho em đi lính thợ sang Tây. Yêu nước gì Nguyễn Tuân! Nguyễn Tuân là absence d‘humanisme. Ghét gia đình. Đối với những đàn bà hiền dịu lại ghét. Không thương vợ con. Chơi bời như thế nhất định làm khổ vợ con. Nói Nguyễn Tuân kênh kiệu chưa đủ. Phải nói là không nhân đạo, không yêu nước gì cả. Còn vì sao ông ấy đi theo Cách mạng thì là vấn đề phải suy xét. Vang bóng một thời tả Huế, mỹ hoá bọn bịp bợm trên Sông Hương. Bọn ấy là lũ bóc lột, lừa đảo, truỵ lạc, không đẹp, không tao nhã như Nguyễn Tuân viết đâu.”

Đồng thời lên án tác giả Giông tố và Số đỏ: ” Vũ Trọng Phụng là chống cộng, là phản động. Còn Chủ nghĩa duy vật của Vũ là duy vật hưởng lạc, là Freud”.

Vậy thì, như anh Phạm Đức Nhì nói: “ việc bình thơ là nâng tầm thưởng thức của người đọc thơ. Có tý hiểu biết về kỹ thuật, kinh nghiệm bếp núc, các tiêu chí thẩm định giá trị thơ ca, người đọc sẽ không còn ù ù cạc cạc khi nghe hoặc ngâm nga những vần thơ ưa thích như chị giúp việc kia mà sẽ tự tin hơn, sảng khoái hơn khi thả hồn vào dòng thơ”.

Nếu đọc Vũ Đức Phúc, cái “ù ù cạc cạc” kia sẽ được khai trí đến đâu và sẽ được dẫn dắt đến tầm cao nào? Với anh Nhì, anh có tự tin hơn, sảng khoái hơn?

Khi Hoàng Cầm chê tập thơ Việt Bắc của Tố Hữu là thiếu chất sống thực tế, hời hợt nhạt nhẽo và không đột phá vào được một khía cạnh nào của tâm hồn thì Nguyễn Đình Thi cùng với Hoài Thanh ,Hoàng Trung Thông ca ngợi Việt Bắc hết lời.

Sau đó, khi Hoàng Cầm cùng tất cả những người trong vụ Nhân Văn - Giai Phẩm đều bị cất bút, nằm tù hoặc bị cải tạo lao động ở các nông trường hoặc công trường thì Nguyễn Đình Thi thở thành một ông quan lớn "văn nghệ đỏ, hàng ngày đều dặn đi xe hơi đến nhà riêng Tố Hữu nhận kế hoạch "trấn áp tư tưởng "lũ" văn nghệ sỹ chống đảng.

Chỉ đến khi tác giả Vỡ Bờ bị thầy trò Vũ Đức Phúc – Phong Lê ra sức “dìm hàng” thì ông tổng thư ký Nguyễn Đình Thi mới ngán ngẩm kêu lên: “nhà văn đưa ra một con ngựa thanh thú, sao nhà phê bình lại đòi nó phải có cặp sừng hùng dũng của con trâu?  “

Xem ra phê bình văn học nói chung và bình tán thơ nói riêng ở cái nước mình là phải tùy theo vai vế của người sáng tác mà phán cho đúng với tư tưởng của đảng. Với cấp trên thì chỉ có một lối phê bình của một thằng nịnh bợ như câu thơ Xuân Sách:

Vị nghệ thuật nửa đời người

Nửa đời còn lại vị người cấp trên.

4.

Để kết thúc những dòng lan man về bình luận thơ văn ở cái nước mình, tôi xin mời các bác đọc lại một đoạn viết của Vương Trí Nhàn về cái tình người trong hàng ngũ văn nghệ sĩ nước ta:

Năm đó, đã là 1985, cái năm về sau sẽ được xem là năm cuối cùng trong cuộc đời Xuân Diệu, nhưng hình như cả ông, cả chúng tôi, đều không ai tính tới chuyện đó. Xảy ra việc làm tuyển tập thơ Việt Nam 1945-1985, loại sách giống như một thứ “chiếu giữa làng” nên đã biến thành chỗ xếp hạng, cũng là chỗ mặc cả rất quyết liệt: Ai sẽ được vào, câu hỏi đó đặt ra với đông đảo mọi người chưa giải quyết xong, thì ai sẽ được lấy sáu bài, ai bốn bài, ai hai bài lại được đặt ra và câu hỏi này mới thật khó phân xử vì toàn động chạm tới các “đầu lĩnh” cỡ lớn trong giới!...

Đứng về mặt số lượng bài đưa vào trong tập thì Xuân Diệu đã thuộc loại nhất, tức là được chọn sáu bài. Tuy nhiên, lúc xem cả tập thì Xuân Diệu vẫn không bằng lòng. Câu hỏi của ông nằm ở sự so sánh: tại sao Xuân Diệu sáu bài, mà loại như người này được những bốn bài, loại người kia được ba bài?!

Theo Xuân Diệu, hình như những người soạn tuyển tập đã quên mất rằng: chỉ sau Tố Hữu thôi, chứ ông đứng ở một thế cao vòi vọi, không một nhà thơ lớp sau nào dám so sánh.

Nói tới người nọ người kia, song lần ấy mũi nhọn công kích của Xuân Diệu tập trung dồn về Xuân Quỳnh, người phụ nữ được in bốn bài.

Nhưng những người giống nhau lại hay kỵ nhau. Trong nghề làm thơ, Xuân Quỳnh tìm tòi học nghề ở Chế Lan Viên chứ không ở Xuân Diệu. Ngược lại, Xuân Diệu thấy loại như Phạm Tiến Duật là lạ, chứ Xuân Quỳnh không lạ. Sự không bằng lòng nhau ngấm ngầm đã có từ lâu, đến lúc này mới có dịp bùng nổ.

Cậy tuổi già, Xuân Diệu đi khắp nơi rêu rao, cho là Xuân Quỳnh không đáng như thế, chẳng qua đây là một nhà thơ phụ nữ xinh đẹp, nên chài được mọi người (chữ chài là của Xuân Diệu) khiến cho tuyển thơ chẳng còn thể thống gì nữa.

Xuân Quỳnh cũng chẳng phải người vừa. Thấy Xuân Diệu công khai nói mình ngay cả trong các buổi họp mà bản thân mình không dự, Xuân Quỳnh cho là bị xúc phạm, và nghĩ chuyện trả thù bằng cách viết thư thẳng cho Xuân Diệu.

Lịch sử đã biết tới nhiều ca “điên” của phụ nữ, câu chuyện tôi kể ở đây, chẳng qua là con sóng vỗ trong cái cốc nhỏ, nhưng nó không phải là không ghê gớm. Trong thư gửi Xuân Diệu, Xuân Quỳnh dùng tới những lời lẽ đáo để nhất, cốt có thể làm cho Xuân Diệu đau đến chết điếng đi, mà không sao cự lại nổi. Xuân Quỳnh nhắc đến quá khứ của Xuân Diệu. Xuân Quỳnh đặt câu hỏi về những thay đổi trong mấy chục năm cuối đời của Xuân Diệu và tự trả lời: Chẳng qua Xuân Diệu chỉ muốn xây dựng uy tín riêng cho mình. Chứ thực ra Xuân Diệu không tài cán gì, thơ Xuân Diệu đã hỏng hẳn rồi, mất hết sự sinh động và tự nhiên rồi.

Đi đến cùng trên con đường triệt hạ nhà thơ lớp trước đã nói xấu mình, chê bai làm nhục mình, Xuân Quỳnh nói tới tình trạng đơn độc của Xuân Diệu và cho rằng chỉ những người thất đức mới bị trời đày như vậy.

Bức thư như một mũi tên tẩm thuốc độc, chắc chắn làm cho Xuân Diệu giãy giụa trong đau đớn. Nhưng còn một việc nữa làm cho Xuân Diệu chết đi sống lại - tôi đoán thế - do một ác ý, mà nhiều bạn bè của Xuân Quỳnh, trong đó có người viết bài này, xúi bẩy Xuân Quỳnh làm: Đó là không chỉ gửi riêng lá thư cho Xuân Diệu, vì làm thế, có thể tạo cơ hội cho Xuân Diệu tránh đòn tức là giấu biệt thư đi không cho ai biết. Mà, muốn để Xuân Diệu thảm bại, Xuân Diệu gục ngã ngay trước mặt mọi người, Xuân Quỳnh sao lá thư này làm vài ba bản, gửi đi vài ba nơi cần thiết.

Không cần phải nói, cũng có thể đoán Xuân Diệu đã đau đớn như thế nào!

Đọc mẩu chuyện trên, người ta không khỏi không nhớ ra: Hoài Thanh đã tự  phủ nhận Thi nhân Việt Nam (Nhìn lại phong trào Thơ mới và cuốn Thi nhân Việt Nam) đến mức Trần Huy Liệu cho là quá đáng, và Tố Hữu thì nói: “Hoài Thanhđã tát mình đau quá”

Và câu chuyện tiếu lâm "thời sự" về Nhà Năm Tầng khi những ngôi nhà cao tầng đầu tiên được xây dựng ở Hà Nội (trước 1975)  

Nhà Năm Tầng kể rằng :"Ngôi nhà 5 tầng đầu tiên sau khi hoàn thành, bộ trưởng kiến trúc cùng giám đốc sở kiến trúc Hà-nội và kỹ sư trưởng của công trình tổ chức họp báo và giới thiệu về tòa nhà. Sau khi tham quan xong, chủ khách trà nước, thuốc lá, bánh kẹo lai rai, các nhà báo đều thắc mắc rằng : tòa nhà rất đẹp nhưng mọi người không hiểu sao cả 5 tầng đều không có nhà vệ sinh. Viên kỹ sư trưởng đứng dậy trả lời đại ý : theo chủ trương của bộ và sở…

Không nhắc lại về các tầng 1,2,3 vì sợ mất thì giờ. Về tầng 4 được kỹ sư trưởng giải thích như sau:

Tầng bốn giành cho văn nghệ sỹ. Mà văn nghệ sỹ vốn từ khi có vụ đàn áp "bọn" Nhân Văn - Giai Phẩm, có thói quen "ỉa vào mồm của nhau" nên cũng không cần nhà vệ sinh.

Nhưng rất may là, không chỉ có những chuyện đau đớn xót xa hay tiếu lâm nực cười đó mà vẫn còn sót lại những chuyện rất cảm động:

Ấy là chuyện về nhà thơ Tú Mỡ. Năm 1934, Tú Mỡ cho ra đời tập thơ Giòng Nước Ngược với lời đề tặng Nhất Linh rất trân trọng:

Ít lời lẽ ngang phè

Mấy vần thơ lỗ mỗ

Tặng anh Nguyễn Tường Tam

Đáp tấm ơn tri ngộ

Sau Cách Mạng Tháng 8, Nguyễn Công Hoan nói về Tú Mỡ:

“ Giữa đám người cầm bút đông đảo "đa ngôn đa sự", ông có vẻ như sống riêng ra, lấy sự siêng năng cần mẫn làm trọng, lấy cảnh gia đình yên ấm làm vui, không phiêu lưu không mơ tưởng hão huyền, tin rằng thiên đường chỉ có ở trên trần thế, được sống khỏe mạnh, lại có công việc ưa thích đã là tiên cảnh lắm rồi, còn như có gì khó chịu trước sự đời, thì đã có nụ cười hóa giải giúp!"

Năm 1975, lúc Tú Mỡ nằm dưỡng bệnh "chờ chết" ở Quảng Bá (Hà Nội) khi nghe tin trên đài báo "Miền Nam đã hoàn toàn được giải phóng" đã nói với mọi người rằng "Nhờ Nhất Linh và anh em trong Tự Lực Văn Đoàn mà trở thành nhà thơ trào phúng" và thường buồn bã kể lại những kỷ niệm đẹp của thời sống với Tự Lực Văn Đoàn v.v..., không thèm hé răng nói gì đến Bác Hồ với đảng hoặc cái Hội Nhà Văn Việt Nam do Nguyễn Đình Thi làm tổng thư ký!

VĂN CHƯƠNG LÀ THẾ BỞI ĐỜI LÀ THẾ!

*.

LAN MAN THÊM VỀ CHUYỆN

BÌNH LUẬN THƠ VĂN 

*

Gửi cho 5 người bạn mà tôi đã nói rất rõ: Tôi tách riêng những dòng viết này ra chỉ để thưa riêng với mấy bác mà tôi thấy rất thân thiết và rất cảm mến dù đã được gặp gỡ ở ngoài đời  hay chỉ được gặp nhau trên mạng. Trong năm người bạn nêu trên có nhà thơ Phạm Đức Nhì. Bác Nhì đã có lời phản hồi trên http://lexuanquang.org/post/11419/

Những tưởng thế là xong cái lan man lần cuối với bè bạn. Không ngờ, hôm nay tôi lại nhận được mail: BÌNH THƠ VÀ

THƯỞNG THỨC THƠ của bác Phạm Đức Nhì từ Mỹ gửi về. Bài viết này, bác Nhì đã gửi đăng trên mấy trang mạng. Phải nói là cái mail của nhà thơ Phạm Đức Nhì đã tải một bài viết đầy công phu và uyên bác về Bình Thơ và Thưởng Thức Thơ với 18 trang 8600 chữ. Tiếc cho bác quá, cố  thêm hơn 1 nghìn chữ nữa sẽ thành VẠN NGÔN THƯ BÌNH THƠ VÀ THƯỞNG THỨC THƠ.

Tôi đọc bài trên mail bác Nhì gửi cho, với cái tuổi đang chạng vạng già nua, mất gần nửa buổi sáng mới xong, mệt nên đầu óc chưa có ý định gì. Hôm nay lại nhận mail bác Nhì báo: “Theo lời khuyên của nhà phê bình Châu Thạch tôi "cắt" bài viết Bình Thơ Và Thưởng Thức Thơ làm 4 bài ngắn Xin gởi đến quý vị để đọc chơi và tùy nghi sử dụng”. Lướt qua, tôi thấy bác Nhì nói không thật, nghĩa là không cắt bài hôm qua thành 4 bài mà có sự sắp xếp đầu đuôi lại rồi mới cắt thành 4 bài. 

Nếu chỉ thế thì tôi cũng sẽ riêng đọc để hiểu biết thêm nhưng theo bác Nhì cho biết cũng đã gửi đến mail của một số bạn đọc chung trên mạng. Bác nào nhận được 2 mail này hẳn sẽ nhận ra ngay nó là thế.

Và vì có dính tới các bạn chung trên mạng, nên cực chẳng đã, tôi lại phải thưa cùng bác Nhì và các bác mấy lời, xin gọi là Lan Man Thêm… Chữ Thêm này là tôi bắt chước một ông bạn trà lá vỉa hè thân quen ở ngoài Bắc. Hai vợ chồng ông ấy lấy nhau, 7 năm sinh liền 4 đứa con. Thời bao cấp đói hoa mắt, thấy cần phải cai đẻ để nuôi các con cho tốt, họ đặt tên cho đứa thứ tư, con trai là Út - Thằng Út, ý nhắc nhở nhau thế là thôi nhé! Ai ngờ chưa đầy 3 năm sau, bà vợ lại tòi ra đứa thư năm, con gái. Không lẽ lại cũng gọi nó là Út: Con Út? Ông bạn vỉa hè của tôi nghĩ ra ngay cái chữ Thêm để đặt tên cho con bé - cái Thêm!

Còn tôi, như đã nói trước, giờ xin:

LAN MAN THÊM VỀ CHUYỆN BÌNH LUẬN THƠ VĂN 

Với 18 trang 8600 chữ, nhà thơ Phạm Đức Nhì đưa lên khá nhiều thơ, từ những câu thơ mà ông gọi là sến, cải lương đến những câu thơ của các nhà thơ cổ kim nổi danh hoặc chưa thành danh có những người đã chết và cả những người đang còn sống và không quên đưa cả thơ của chính Phạm Đức Nhì để làm rõ việc bình thơ và thưởng thức thơ. Nhưng xem xong cũng đỡ ái ngại cho người viết vì đây hầu hết là sao lục và tóm lược lại có bổ sung các ý các lời trong một loạt bài đã viết của Phạm Đức Nhì đã đăng tải trên hàng loạt các trang Web trong những năm gần đây.

Sau khi dành hơn 15 trang để trích dẫn, bình luận , lý luận về BÌNH THƠ VÀ THƯỞNG THỨC THƠ, thậm chí là cả Tiến Trình Nâng Cấp cảm nhận thơ cho người đọc, nhà phê bình kiêm nhà thơ Phạm Đức Nhì để lại hơn 2 trang cuối bài cho mục:

Đến Câu Chuyện Thưởng Thức Thơ Của Bác Nguyễn Bàng

Và đây mới là cái đích mũi tên của cây cung cần phải nhắm tới. Nhưng nếu cũng chỉ nói câu chuyện thưởng thức thơ của riêng tôi, một người không biết làm thơ như trăm vạn người bình thường khác thì, chỗ nào được khen tôi sẽ sung sướng đón nhận, chỗ nào bị chê, tôi sẽ ngậm ngùi tiếp thu và xem có thể nâng cấp cảm nhận lên cho tốt được không. Nhưng cây cung của nhà phê bình còn lắp kép thêm một mũi tên nữa nhằm bắn vào cô giúp việc bên nhà ông bạn hàng xóm của tôi.   

Sau khi giảng giải: “Bởi thế nếu không “bắt” được tứ thơ, không hiểu được nét đẹp của văn chương chữ nghĩa mà chỉ “mang máng” rồi “nghe hơi bắc nồi chõ” thì làm sao cảm được hồn thơ”, nhà phê bình Phạm Đức Nhì viết: “Còn nói như chị giúp việc: “Dạ, theo cháu thì đó là những bài ngắn gọn, có vần có điệu, nghe êm tai, dễ nhớ dễ thuộc và cháu cảm thấy với mình nó là rất hay, thích lắm!” thì cái thích ấy, cái sướng ấy chỉ là “cái tự sướng” của những kẻ “ngu si hưởng thái bình”.

Tuy chê bai cô giúp việc (có thể cả tôi nữa) là “ngu si hưởng thái bình” nhưng nhà phê bình tỏ ra rất độ lượng: “Chúng ta không trách gì chị giúp việc ấy và hàng vô số những người thưởng thức thơ như chị” . Rồi tỏ ra rất thương hại: “Trong thế giới thi ca họ là những kẻ tội nghiệp, đáng thương. Chúng ta thương họ vì do hoàn cảnh, tầm hiểu biết của họ chỉ có thế.”

Thấy nhà phê bình khóc mướn thương vay cô giúp việc nhà ông bạn hàng xóm của tôi não lòng như thế nên lại cực chẳng đã, hôm nay tôi tạt sang nhà ông ấy, mong sẽ chuyện đôi câu với cô giúp việc kia thêm một lần. Và rất may, cô giúp việc đang lau cửa sổ phòng khách.

Sau khi thưởng thức chén chè mộc Thái Nguyên từ ông bạn mời, tôi hướng về khung cửa cô giúp việc đang lau và cất tiếng:

- Chị Mận này (tên cô giúp việc là Mận), có một ông Việt Kiều ở Mỹ rất tội nghiệp cho cô đấy!

Cô Mận hơi giật mình, ngừng tay lau và hướng mặt về phía tôi và ông chủ của cô:

- Ông lại đùa cháu rồi! Cháu mà có người thương là Việt Kiều Mỹ thì tội gì cháu phải làm thân Ô sin.

Tôi khẽ cười:

- Đây, cô nghe lời ông ta viết về cô qua mail gửi cho tôi nhé!

Nói xong, tôi đọc lại mấy lời trên của nhà thơ Phạm Đức Nhì khiến cô Mận bật cười vì hiểu ra sự việc:

- Cháu nhận mình là rất ngu si nhưng cháu không dám nhận lời thương của ông ấy đâu ạ! Nếu ông ấy thương cháu phải bỏ quê quán, xa chồng con để đi làm Ô sin mà gửi cho cháu vài đồng Ô Ba ma chưa chắc cháu đã nhận huống hồ là thương một người đàn bà ít học không biết thưởng thức thơ như ông ấy.

Rồi không hiểu, vì nỗi đau phận ngu si hay được khơi nguồn tâm sự cùng với sự dễ tính của ông chủ, Mận vừa lau cửa vừa rành rọt nói:

- Hôm lâu, nghe đài cháu thấy lùm xùm gì đó về chuyện ăn cắp thơ mà lại được giải nhất do Hội nhà văn Hà Nội trao. Cô nhà thơ này lúc đầu nói đã gửi in bài thơ đó trên mấy tạp chí danh giá ở hải ngoại. (xem: http://dangxuanxuyen.blogspot.com/2015/10/seo-oc-lap-tap-tho-viet-theo-truong.html) Sau không chối được đành xin lỗi bà nhà thơ có thơ bị đạo và xin chính thức tiêu hủy bài thơ ấy trong các lần ấn bản, tái bản sau. Còn Ban tổ chức Giải thưởng Văn học 2015 Hội Nhà Văn  Hà Nội thì thu hồi lại giải thưởng. Eo ôi, toàn các ông danh giá, có ông đầu bạc trắng, một đời chỉ đọc thơ văn để trao giải hay không trao giải mà cũng chẳng biết thơ nào ra thơ nào, thế thì tội nghiệp đứa đàn bà ngu si như cháu không biết thưởng thức thơ để làm gì, thật phí hoài tấm lòng tốt của ông Phạm Đức Nhì!

Thấy tôi ngồi im còn ông chủ nhà chỉ mủm mỉm cười, Mận lại tiếp:

- Cháu không hiểu phê bình thơ là gì nhưng nói như cái ông bên Mỹ mail cho ông thì cháu nghĩ ra rằng, nhà phê bình thơ đầu đời của cháu chính là cô giáo dạy cháu ở Trường Mầm Non. Không nhớ hồi đó cháu học lớp Mầm, Chồi hay Lá, một hôm cô giáo bảo cả lớp, hôm nay cô đọc cho các cháu nhe bài thơ Ảnh Bác nhé. Rồi cô đọc và giảng giải, đây là bài thơ của một Thần đồng thơ mà cô bảo là chỉ lớn hơn chúng cháu chừng 10 tuổi. Anh Thần đồng thơ này học giỏi, có cả trăm bài thơ rất hay. Sau đó cô vừa hỏi vừa giảng từng câu cho chúng cháu nghe, đại để như: Ảnh Bác Hồ treo bên trên lá cờ đỏ tươi thật là trang trọng và đẹp phải không?/ Ngày ngày Bác mỉm cười là thế nào?/ Cháu nào thuộc lời dạy của Bác nhắc lại cho cô và các bạn nghe xem nào…Cuối cùng cô dặn dò, các cháu hãy học tập Thần đồng thơ, về treo ảnh Bác ở nhà nhé!

Hôm ấy, đi học về, cháu kể lại chuyện được cô dạy bài thơ Ảnh Bác và bắt bố mẹ cháu phải treo ngay ảnh Bác trong nhà. Bố cháu bảo, nhà mình như cái ổ chuột, bàn thờ tổ tiên không có, phải thờ cúng ông bà trên cái giá bằng tre, cái ống bơ sữa bò Liên Xô thay cho bình hương, ảnh ông bà cũng không có thì treo ảnh Bác ở đâu bây giờ? Nghe thế cháu lăn ra khóc ăn vạ. Mẹ cháu phải cõng ra bờ ao dỗ dành mãi cháu mới nín.

Dường như quên phận mình đang là người giúp việc, Mận vừa chuyển sang ô cửa sổ bên vừa nói tiếp:

- Còn chuyện ông chú của cháu nữa. Năm ấy chú cháu đang học cuối cấp 2. Một hôm, đi học về, chú khoe với bố cháu, hôm nay thày giáo dạy chúng em bài thơ “Đồng chí” hay lắm anh ạ. Cuối giờ thày đọc thêm bài thơ “Đường ra mặt trận”. Không ngờ đường ra mặt trận lại vui thế nhưng em chỉ kịp nhớ có 2 câu đầu:

Những buổi vui sao, cả nước lên đường, 

Xao xuyến bờ tre, từng hồi trống giục

Năm sau làng ta tuyển quân, em sẽ xung phong đi bộ đôi.

Cầu được ước thấy, qua Tết huyện về làng tuyển quân, chú cháu đi khám sức khỏe, được A2 và trúng tuyển. Nhưng buổi tối trước hôm lên đường, tự nhiên cháu thấy mặt chú cháu buồn thiu, ăn vội lưng cơm xong rồi đi đâu đó suốt đêm. Sáng sau, cháu hỏi thì chú bảo đi chơi với cô Nụ, người yêu của chú. Hôm đó, cả làng tiễn chân tân binh, có từng hồi trống giục nhưng mặt ai cũng buồn so và nhiều dòng nước mắt chảy trên má những bà mẹ và cả nhiều cô gái trong đó có cô Nụ. Năm sau, ông bà nội cháu nhận được giấy báo tử của chú. Nửa năm ròng, bà cháu âm thầm khóc một mình  rồi lại cùng cô Nụ khóc thêm mỗi khi cô sang với bà. Mấy năm sau cô Nụ mới lấy chồng, một anh nông dân không được lên đường ra mặt trận vì chân tập tễnh bẩm sinh. Bấy giờ bà cháu mới chép miệng bảo, may cho cái Nụ, nếu chú mày và nó đã cưới nhau thì giờ đây khổ thân khổ đời nó phải lỡ làng! Ấy, chuyện cháu được học thơ và chú cháu được giảng thơ là thế

Sợ Mận sẽ bị cuốn chìm vào những ký ức không vui, tôi lôi Mận sang lối khác:

- Mà này, cô đã bao giờ nghe câu ca này chưa: Như nước mắm nhĩ chấm lòng lợn thiu?

- Dạ, ai nói thế hả ông. Ở quê nhà cháu chỉ thấy nói Như nước mắm thối chấm lòng lợn thiu chứ chưa ai nói như nước mắm nhĩ cả. Mà người ngoài Bắc có ai gọi là mắm nhĩ đâu ạ, người ta gọi là nước mắm cốt. Vào miền Nam, theo bà đi chợ cháu mới nghe cái tên nước mắm nhĩ,  đôi khi còn gọi là mắm nhỉ nữa cơ! Mà câu ca dao đó giờ xưa rồi chứ ạ. Giờ không chỉ nhiều bà nạ dòng thích vớ được trai tơ mà ối chàng trai tơ muốn được lái máy bay bà già nữa chứ!

- Cô có thể đọc cho chúng tôi mấy câu thơ mà cô thích nhất không?

- Dạ, cháu loanh quanh cũng thuộc được ít bài nhưng cháu thích nhất mấy bài thơ của hai ông Đoàn Văn Cừ và Nguyễn Bính. Không phải vì hai ông là người Nam Định quê cháu mà là vì thơ  của hai ông rất nông dân, rất làng quê hợp với tâm hồn cháu. Cháu thuộc hết bài “Đường về quê mẹ” và thích nhất bài này trong thơ ông Đoàn Văn cừ. Hồi nhỏ chị em cháu năm nào cũng được mẹ cho về quê ngoại. Mẹ cháu không đẹp như bà mẹ ông Cừ:

Thúng cắp bên hông, nón đội đầu, 

Khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu 

Trông u chẳng khác thời con gái 

Mắt sáng, môi hồng, má đỏ au.

Nhưng mẹ cháu cũng thảo hiền như bà mẹ ông Cừ:

Tới đường làng gặp những người quen. 

Ai cũng khen u nết thảo hiền, 

Dẫu phải theo chồng thân phận gái 

Đường về quê mẹ vẫn không quên.         

Thơ ông Nguyễn Bính cháu cũng thuộc kha khá nhưng thích nhất hai câu:

Nhà nàng ở cạnh nhà tôi, 

Cách nhau cái giậu mồng tơi xanh rờn.

Chả là vì nhà chồng cháu cũng có một cái giậu mồng tơi. Hồi chúng cháu mới phải lòng nhau, mỗi bận cháu sang nhà anh ấy, hai đứa thường ngồi bên cái giậu ấy nỉ non chuyện trời biển. Từ khi lấy nhau, nhà cửa xây sửa lại mấy lần nhưng anh ấy vẫn giữ nguyên cái giậu mồng tơi, vừa có nắm rau bòn hái vừa cất những kỷ niệm yêu đương một thuở. Nếu không vì phải kiếm tiền nuôi hai đứa con học đại học, chúng cháu chẳng chịu chia xa nhau một ngày đâu ạ.

Bỗng Mận nói rất nhanh:

- Mà thôi, cháu xin phép hai ông cháu xuống nhà giúp bà cháu lo cơm nước đây!

Bây giờ ông bạn hàng xóm mới nói với tôi:

- Cái cách yêu thích thơ của một người phụ nữ quê như cái Mận thật đơn giản nhưng không phải là không có tiêu chuẩn. Trong làng thơ cũng như làng đọc thơ, thiết tưởng không cần phải chiếu trên chiếu dưới, không cần chỉ đâu là chỗ cho cho kẻ “ngu si hưởng thái bình” và đâu là chỗ cho người biết “nội công thâm hậu”. Ông Phạm Đức Nhì đã nói quá đáng!

Tôi hỏi ông bạn:

- Khi tôi nói: “Nhà thơ cũng vậy, làm ra thơ để ai thích thì đọc chứ không phải để cho các nhà này nọ mang cách nhìn của mình ra để làm con dao cùn mổ xẻ những con chữ rất đời thường kia.”  Thì ông Phạm Đức Nhì đáp lại: “Nghĩa là bác không cần phân tích xem cách nhìn của người này, người nọ đúng sai thế nào mà lại dè bỉu, chê trách chính công việc phê bình. Theo tôi, câu cuối phải viết: “Nhà thơ, làm ra thơ để ai thích đọc thì đọc và ai thích phê bình thì cứ việc phê bình” mới hợp lý lẽ và thực tế. Như vậy, đoạn văn trên của bác Bàng hơi bị sai. Không! Phải nói là sai hơi bị nhiều mới đúng. Mà lại là cái sai lớn, cái sai căn bản trong việc đối thoại văn chương mới đáng tiếc.”. Bác thấy thế nào về hai lời đối đáp trên?

- Ông Nhì có cái đúng khi đưa ra câu cuối phải viết nhưng ông Nhì hiểu chưa hết ý bác. Bác đâu có dè bỉu, chê trách công việc bình thơ mà chỉ ngỏ ý không cần sự mổ xẻ thơ theo ý của nhà này nhà nọ.

- Bác cũng là một người hay đọc thơ và yêu thơ. Vậy trước khi mua một tập thơ hay đọc một bài thơ, bác có cần phải tìm những sách báo viết về bài thơ đó không?

- Không! Tôi coi thơ là sản phẩm tinh thần, khi được in ra trên báo hay thành sách, nó trở thành một thứ hàng hóa giống như của giữa chợ. Đã là của giữa chợ thì có thể bán rẻ, bán đắt, bán ế và ai thấy cần thấy thích thì mua, không cần nghe những lời quảng cáo như kiểu điểm thơ, vài suy nghĩ khi đọc …Hồi mới lớn, tôi rất thích Thơ Mới. Nhưng khi ấy Thơ Mới bị coi là đồi trụy là phản động nên được ai đọc cho nghe bài nào câu nào thì tôi chép lại vì thế cũng thuộc ít nhiều Thế Lữ, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử. Tôi có nghe tiếng tăm cuốn Thi nhân Việt Nam của cụ Hoài Thanh, muốn đọc để xem cụ viết ra sao nhưng ai cho bán mà mua, vào thư viện ai cho mượn mà đọc. Ít lâu sau, nghe tin cụ Hoài Thanh chối bỏ đứa con tinh thần ấy đến mức Trần Huy Liệu cho là quá đáng và Tố Hữu thì nói: “Hoài Thanh đã tát mình đau quá” thì tôi hiểu cụ Hoài Thanh cũng chẳng còn yêu thương gì những lời bình thơ của cụ đã viết trong cuốn sách ấy. Thế rồi sau đó lại thấy Chế Lan Viên, nhà thơ với cùng với nỗi niềm hoài cổ qua những tháp Chàm "điêu tàn" bỗng quay ra ca ngợi thơ của Sóng Hồng (Trường Chinh) với cả những câu như: “ Sắt chạm sắt, lóe lửa/ Tiếng chạm tiếng đinh tai…”, thì tôi mất lòng tin ở các nhà phê bình chỉ “Vị nghệ thuật nửa đời người” như cụ Hoài và các nhà phê bình bốc thơm người ngồi trên như ông họ Chế .

Hai ông phê bình nổi danh còn thế thì những nhà phê bình trong thời Kinh tế thị trường ngày nay như thế nào ông thừa biết đấy. Như cái Mận nó cũng biết, cả một hội đồng xét giải thơ của Hà Nội nghìn năm văn vật mà có lúc sướng như lê đồng, có lúc lại như quáng gà và có lúc thì mù lòa hẳn khi nhìn đọc một bài thơ rồi trao giải. Ở Nghệ An mấy năm trước,  một ông phó bí thư thường trực Tỉnh ủy vừa nổi hứng cho in một tập thơ, lập tức có ngay một nhà phê bình kiểu cái rắm thơm thở ra như thế này: ““Ta vẫn là ta thôi là kết quả của những chiêm nghiệm của một người sống có trách nhiệm với mình và với đời. Thế thái nhân tình được đặt ra sau những con chữ ngắn gọn bằng một thủ pháp tuy không mới nhưng rất phù hợp với giọng thơ Phương Việt: Thủ pháp đối lập. Điều này khiến cho thơ Phương Việt kiệm lời…". Thủ pháp và cách kiệm lời cho là phù hợp ấy được chứng minh bằng những câu: Còn mẹ ru em/ Đung đưa vành nôi  hoặc Phòng điều hòa/ Xe nôi Nhật/ 

Ngược lại, nếu nhà thơ không phải là quan lớn, không phải là đại gia lắm của nhiều tiền hay nhà thơ bị thù ghét thì có ngay nhà phê bình kiểu bác sĩ Trần mạnh Khảo trong Kịch Mổ của Nguyễn Huy Thiệp. Đó là một tay thợ giết- mổ văn thơ không nghề nghiệp. Không chỉ là nhân vật trong kịch như Trần Mạnh Khảo mà là nhân vật ngoài đời như nhà thơ Xuân Sách đã khắc họa:

……

Bao giờ mày say rượu 

Bao giờ thì ra tay?...   

- Phê bình thì như thế, còn người làm thơ bây giờ thì sao?

- Thì ai cũng thấy nhà nhà làm thơ, người người làm thơ đấy thôi. Thật không dễ thống kê hết số lượng các tập thơ được phát hành và các bài thơ được công bố trên báo chí, kể cả báo mạng, trong một năm. Tôi không dám nói như Nguyễn Huy Thiệp:“Nhà thơ tức là những người chỉ dựa vào "cảm hứng" để tuỳ tiện viết ra những lời lẽ du dương phù phiếm vô nghĩa, nhìn chung là lăng nhăng, trừ có dăm ba thi sĩ tài năng thực sự (số này đếm trên đầu ngón tay) là còn ghi được dấu ấn ở trong trí nhớ người đời còn toàn bộ có thể nói là vứt đi cả”. Nhưng quả thực tôi không còn muốn đọc thơ ngày nay nữa, nhất là các loại thơ đủ kiểu của cái gọi là cách tân. Cũng nói thật với bác, tôi chán đọc thơ từ hơn ba chục năm nay rồi, từ cái lúc tôi được  nghe chuyện hôm bế mạc Đại hội Hội nhà văn lần thứ 3 nhóm họp năm 1983, được cấp kinh phí để truyền hình trực tiếp; Nguyễn Đình Thi nhà thơ đa tài được bầu làm Tổng thư ký lên bục giõng dạc đọc diễn văn, có đoạn: “Chúng ta là những nhà văn, nhưng là những hạt bụi lấp lánh của Đảng…”  Lúc này, ở chợ Bắc Qua, có một chị buôn gà từ Bắc Ninh sang, rãnh rỗi chị ta ghé qua cửa sổ một nhà giáo để xem nhờ ti vi. Nghe Nguyễn Đình Thi đọc đến đoạn này, chị buôn gà liền văng luôn: “Cậu đéo lào (nào) mà lịnh (nịnh) ác thế”… Thơ của những hạt bụi lấp lánh ấy thì để cho đảng đọc chứ mình đọc làm gì.

Thấy lan man cũng đã lâu, tôi toan ngỏ lời tạm biệt thì ông bạn hàng xóm cười có vẻ khoái trá:

- Cái ông Phạm Đức Nhì ở Mỹ xem ra cũng rất công bằng khi có người cho rằng mấy câu thơ tục ông ấy được nghe từ miệng anh lái đò trên sông suối chùa Hương chỉ là vè. Không thể gọi là thơ. Về chỗ này, ông ấy cãi rất được: “không còn là những câu vè tục tằn vui chơi, mà đã thành những câu thơ hay, ý nhị, độc đáo, có giá trị nghệ thuật cao, mang đến cho người nghe, người đọc một thông điệp về thơ rõ ràng, sinh động”. Nhưng ông Nhì ấy mà muốn bình mấy câu thơ ấy chắc lại phải cân đong ngữ pháp, soi rọi thi pháp, tìm cho ra các thủ pháp rồi đếm từng động từ tính từ…Ôi, khổ công lắm cho dù ông ấy rất “nội công thâm hậu” và “lý sự dung thông”. Ấy, cứ ngu si như cái Mận và cả tôi nữa, đọc lên thấy sướng thì cười rung bụng là xong.

Mà sao cũng lạ, cả một cái gần Vạn Ngôn BÌNH THƠ VÀ THƯỞNG THỨC THƠ như thế mà chính ông Phạm Đức Nhì ấy lại coi là: 

“những lời bình nhăng tán cuội”???

*.