NHÀ THƠ VÀ NGHIỆP THƠ QUA MẤY BÀI THƠ THIỀN CỦA CHU VƯƠNG MIỆN
https://haingoaiphiemdam.com/a14526/nha-tho-va-nghiep-tho-qua-may-bai-tho-thien-cua-chu-vuong-mien
Từ
ngày 03 tháng 9 năm 2018 đến nay, mới vừa đầy 2 tháng, nhà thơ Chu
Vương Miện đã liên tiếp trình làng 23 chùm Thơ Thiền trên nhiều chiếu
thơ mạng ở trong nước và ở ngoài nước. Mỗi chùm thơ có từ 2 đến 5 bài,
vị chi đã có cả non 100 bài Thơ Thiền Chu Vương Miện đến với bạn đọc.
Chữ Thiền, Thiền học vốn từ chữ Thiền tông mà ra, thường được dịch là
suy tưởng, suy ngẫm. Xem vậy thật đáng nể sự suy tưởng, suy ngẫm một nhà
thơ không phải là thiền sư.
Thơ
Thiền không phải bây giờ mới có. Nó xuất phát từ Trung Hoa và phát
triển mạnh từ thời nhà Đường. Ở Việt Nam, Thơ Thiền phát triển vào thời
Lý Trần với các tác giả - các thiền sư của các thiền phái như Tỳ Ni Đa
Lưu Chi, Vô Ngôn Thông, Thảo Đường, Trúc Lâm Yên Tử mà đỉnh cao có thể
kể là Tuệ Trung Thượng Sĩ.
Từ
đời Lê đến Nguyễn, hơn năm thế kỷ, một số ít tác phẩm của các danh nhân
Việt Nam như Nguyễn Trãi, Lê Thánh Tông, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Ngô Thì
Nhậm, Phan Huy Ích, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ…cũng được coi là thơ
thiền.
Thơ
Thiền Việt Nam hiện đại tiếp tục phát triển trên cơ sở hào quang của
Thơ Thiền trung đại và môi trường văn hóa hiện đại . Ngay trong Thơ Mới
cũng có một số tứ thơ phảng phất hương vị Thiền.
Đến
những năm 60 ở miền Nam, thơ Thiền Việt Nam đã dần dần tiếp cận sinh
khí phương Tây và hiện đại hóa thể hiện trong những ca từ nhạc Trịnh
Công Sơn, thơ Bùi Giáng, Phạm Thiên Thư, Phạm Công Thiện…
Trên
dòng chảy lịch sử ấy của Thơ thiền Việt Nam, bạn đọc thấy cả trăm bài
Thơ Thiền của Chu Vương Miện ở đầu thế kỷ 21 này là điều dễ hiểu.
Không
đủ sức và đủ tầm để viết về cảm nhận cả non 100 bài Thơ Thiền của Chu
Vương Miện, bài viết nhỏ này chỉ xin nêu mấy cảm nhận cá nhân về NHÀ THƠ
VÀ NGHIỆP THƠ qua mấy bài Thơ Thiền trong khjoois thơ phong phú ấy.
Vậy, nhà thơ trong thơ thiền Chu Vương Miện là những con người như thế nào?
Trước hết là chính tác giả, một con người cũng như mấy tỷ người khác trên cõi trần này đều đang sống trong bể khổ trầm luân:
ta sinh trong bể khổ
phía nào cũng trầm luân
nay chiếc thuyền bào ảnh
mốt giọt lệ phù vân
từng bước trong cố kiếp
từ hạt cát hoá thân
Sự suy tưởng này không có gì mới mà chỉ là diễn luận lời Đức Phật nói với ngài A Nan: “Ta thấy vạn vật trong trời đất đều có nhân duyên của kiếp trước”. Chu Vương Miện chỉ dẫn thêm về sự trầm luân của chính đời mình:
chập chờn bao nhiêu chặng
chặng nào của chúng sinh
ta đi bao nhiêu đoạn
vô tận và vô cùng
Để rồi nhận ra một quy luật tự nhiên:
mặt trời soi trước mặt
trăng sao dõi sau lưng
Không
giải thích gì nhưng phải chăng nhà thơ đã ngộ ra người sống trên đời,
cũng như mọi việc trên thế gian này đều thuận theo quy luật nhân quả,
đều có căn nguyên của nó. Bởi vậy, hãy học cách thuận theo tự nhiên,
buông bỏ chấp nhất, vướng bận
Như
vậy, nhà thơ sống hoàn toàn như mọi người khác và cũng làm bất cứ việc
gì như mọi người khác. Nhưng trong bể khổ trầm luân chung của kiếp
người, con người không phải là một thể đồng nhất mà có những nhân duyên
khác nhau bởi vậy có những số phận khác nhau. Vì thế, con người của nhà
thơ sẽ có những nét khác biệt với những con người ở các nhà khác.
Bài thơ NGÀY 24 GIỜ đã vẽ nên khá chân thực chân dung một con người của thơ ca chữ nghĩa:
ngủ rất ít
ở không làm thơ
làm đã đời
rồi vo tròn bài thơ quăng thùng rác
Tưởng đã quăng thơ vào thùng rác thì thôi, ai hay:
nằm xuống giường lim dim đôi mắt
nghĩ chuyện xưa chuyện nay
vẫn chưa ngủ đuợc
lại ngồi dậy mần thơ
hết bài này qua bài khác
Rồi kết cục ngộ ra “chuyện xưa chuyện nay” là những chuyện gì:
đọc đi rôì đọc lại
toàn chuyện ruôì bu
Bài thơ TRÁI TIM là một minh chứng cụ thể về chuyện ruồi bu đó. Nguyên uỷ câu chuyện là thế này:
1 con gà chết
1 con gà nuốt dây thun
xe quét rác đi qua phố
hốt luôn gã thất tình
con quạ đậu trên cành
con gái ngồi trên ghế
chiều thứ 7 lặng thinh
con quạ kêu thảm lạ
1
con gà chết vì nuốt phải dây thun chẳng làm động lòng ai. Xe rác vẫn đi
qua phố. Cô gái chiều thứ 7 nghỉ ngơi ngồi trên ghế lặng thinh. Chỉ mỗi
một gã thất tình đang sầu loạn tâm can cảm thấy mình như bị hốt lên xe
rác. Và một con quạ kêu thảm lạ.
Quạ
kêu xác chết là một lẽ thường của tạo hoá. Vì thức ăn của quạ là xác
động vật. Khi thấy thức ăn chúng thường kêu để báo cho cả đàn biết. Nay
có con gà chết vì nuốt phải dây thun nên quạ kêu là lẽ tự nhiên nhưng
người ta thường liền liên tưởng đến những điểm gở mà quạ mang lại nên
nghe tiếng kêu của nó thành thảm lạ.
Nếu
chỉ có thế thì câu chuyện cũng đã hàm ý: Người đời chỉ quan tâm đến
những gì có ảnh hưởng đến họ và đặc biệt là mang lại lợi ích cho họ.
Nhưng không, chuyện còn có một nhân vật nữa:
có 1 gã làm thơ
thường viết về con quạ
Nếu
bài thơ chỉ đến câu này thì đúng là gã làm thơ viết về chuyện ruồi bu
thật. Nhưng không, trong chuyện con gà chết vì nuốt phải dây thun không
ai thèm động lòng, không ai thèm để ý, thì riêng gã làm thơ đã động tâm
và đã viết về con quạ vì gã nhận ra:
Con quạ đen cả đầu
đâu thua gì thân gã
buổi chiều tan nhè nhẹ
trái tim không tiếng gõ
Trong
cõi đời đầy vô cảm, nhiều chuyện không ai thèm bận lòng, coi là chuyện
ruồi bu thì nhà thơ tự làm con ruồi bu vào chuyện đó. Làm ruồi cũng có
sao miễn là có được những tiếng thơ khắc khoải trước những mảnh đời khổ
lụy mà trái tim người đời không có tiếng gõ, chỉ có những người có trái
tim đồng cảm mới có những tiếng gõ thấu cảm mà thôi.
Nhà
thơ Lê Đạt đã quá cố sau bao nhiêu năm trầm luân bởi ngòi bút đã gọi
nhà thơ là một tên phu chữ bị trời đày khổ sai vào công trường lao động
chữ. Chu Vương Miện cũng diễn tả cái sự trời đày ấy của mình:
ngồi không mang giấy bút mần thơ
luẩn quẩn loanh quanh chỉ hết giờ
câu đầu câu giữa và câu cuối
Nhưng
Chu Vương Miện không không dùng lại hình ảnh “phu chữ” của Lê Đạt để
nói về việc mần thơ luẩn quẩn loanh quanh ấy mà dùng một hình ảnh ví von
khác:
giống y con nhái nhẩy xuống hồ
Làm
thân con nhái sao không chịu, hoặc là yên lặng bơi rong chơi trong hồ
hoặc là nằm lặng chơi dưới một tàu lá xanh mát mà sao đang trên bờ lại
nhảy xuống hồ chỉ để làm kêu lên một tiếng tõm? Một tiếng kêu nhỏ bé
thôi nhưng cú nhảy đâu phải là không đau rát. Con nhái nhẩy xuống hồ gợi
ta nhớ tới ngọn Cỏ May cũng muốn được nghe giảng về Phật khiến thiền sư
phải nói: “Này Cỏ May, điều tối thượng ông hãy yên lặng tự cảm nhận. Ta mà giảng thì chư Phật sẽ kêu: Đau!...”
Chu
Vương Miện tự ví mình giống như con nhái nhảy xuống hồ nghĩa là muốn
được làm thơ, được sống với thơ, được cùng thơ thỏa khát vọng phiêu lưu
cùng chữ và nghĩa, thế là đã đủ mãn nguyện, đủ sung sướng được sinh ra
đời làm một người sáng tạo.
Cái khác biệt giữa nhà thơ với người đời là ở đấy.
Ở một bài Thơ Thiền khác, bài SẦU, Chu Vương Miện nói rõ hơn sự khác biệt này:
cảnh nào cũng chỉ bình thường
chẳng qua tâm cảnh mà điên cái đầu
nhìn hoài cảnh có chi đâu?
chẳng qua người nặng mối sầu đó thôi
Nhà
thơ khác biệt người đời thường ở chỗ mang trong mình một tâm cảnh. Và
vì cái tâm cảnh ấy nên nhà thơ vướng vào nghiệp thơ. Mà nghiệp thì theo
ta như bóng với hình từ đời này sang kiếp nọ, đến khi hết nợ nần với
nhau mới thôi.
Để làm rõ hơn suy tưởng đó, Chu Vương Miện ôn lại mấy nghiệp thơ của mấy nhà thơ lớn tiền bối bằng bài cả thơ NGHIỆP THƠ.
Người thì cả đời nghèo nàn:
cụ Tú Xương làm thơ được
cả đời sống trong nghèo nàn
vợ và nhiều con
sầu đời rồi thác
Người
thì được coi như thi bá trời Nam nhưng Văn chương hạ giới rẻ như bèo
nên phải gánh lên bán chợ giời mà mấy mươi năm cuộc đời vẫn túng thiếu:
cụ Tản Đà làm thơ hay hơn
thi bá cõi trời nam
tài ngang với ăn
làm thơ bán cho trời
không bán cho người
mấy mươi năm toàn túng thiếu
Người thì không biết nên gọi là tiên hay là điên đây:
cụ Bùi Giáng xêm xêm hai người trên
vừa dạy học vừa điên
thơ đọc ngang phè không ai hiểu cả
guốc dép xoong chảo đeo đầy vai
vừa lang thang vừa thở dài
qua trọn thế kỷ 20
Nhà
thơ Việt Nam là thế và nghiệp thơ của họ như thế. Nhưng xem ra đức
Thích Ca Mâu Ni và các bậc hiền triết có học vấn, có hiểu biết sâu rộng,
được người đời tôn sùng như Thánh nhân cũng đâu có hơn gì:
thầyThích Ca Mâu Ni
không cũng như có
có cũng như không
thầy Lão Tử
hoàn toàn số không
thầy Trang Tử
lúc tưởng mình lá điệp
lúc tưởng mình là hoa
lúc tưởng mình là triết gia
thầy Liệt Tử nằm thẳng cẳng
không cục cựa thở hắt thở ra
thầy Dương Tử đi cù bất cù bơ
không cửa chẳng nhà
Nên thật đáng thương cho một lứa đôi khi cả hai đang ở hai phương trời Phật và cả hai đều cùng làm thơ:
chim bay trên trời còn chỗ đến
thuyền lênh đênh lại chẳng bến bờ
hai đứa vẫn hai phương trời Phật
nhảm vô cùng vì hai đứa mần thơ
Nhưng
không phải cứ ai mần thơ đều là nhà thơ. Bên cạnh các nhà thơ chính
danh như Tú Xương, Tản Đà hay Bùi Giáng đã kể trên còn có một loại nhà
thơ nữa. Trong bài SẦU, sau khi suy ngẫm về tiền, có tiền và thiếu tiền
không tiền:
thiếu cơm thiếu thuốc khật khờ
thiếu tiền thiếu bạc nằm trơ mé chòi
có tiền mới mạnh đuờng tu
không tiền chỉ có bú dù viếng thăm
tiền đông trông giống trăng tròn
tiền vơi toàn những mẩu trăng lưỡi liềm
tình đời bạc trắng than đen
mắt xanh trắng dã ngươì quen lạ rồi?
Chu Vương Miện đã cảnh báo:
hết tiền mạnh nấy đi thôi
có tiền đoàn tụ cứ ngôì mần thơ
Bọn
người này là những kẻ có tiền nên không phải lo toan cuộc sống. Có tiền
lại muốn có danh nhà này nhà nọ nên chúng ngồi mần thơ để được gọi là
nhà thơ. Quả thế, chưa bao giờ ở cường quốc thơ Việt Nam lại nhiều thơ,
nhiều nhà thơ như ngày nay. Câu lạc bộ Thơ Việt Nam nở rộ khắp mọi
miền đất nước, người người làm thơ, nhà nhà làm thơ. Thơ xóm thơ làng,
thơ phố thơ phường, thơ quận thơ tỉnh và thành phố…Rồi mỗi năm, cả ngàn
tập thơ ra đời, được in tràn khắp mặt báo chính thống bởi người mần thơ
đã có tiền quẳng cho mọi cửa.
Qua
mấy bài Thơ Thiền về nhà thơ và nghiệp thơ của Chu Vương Miện cho ta
thấy những suy ngẫm sâu sắc của tác giả về con người và đời sống tinh
thần cùng vật chất của các nhà thơ chính danh. Dù trong hoàn cảnh, trong
nghiệp sống nào, họ vẫn mang trong mình tư tưởng “hòa quang đồng
trần”, “cư trần lạc đạo”. Thơ của họ giúp cho con người thức tỉnh trước
sự vô thường để nhập thế, giúp đời mặc dù thế tục toàn là chuyện ruồi
bu.
Lời
thơ trong mấy bài Thơ thiền kể trên của Chu Vương Miện đều rất mộc mạc
nhưng không nghiêm khắc khô khan như kinh tụng mà ngôn ngữ thoải mái,
không thành ngữ, không điển tích, không thiền ngữ và cũng không Phật
tích nên đã đem đến cho người đọc cảm giác thú vị và nhẹ nhàng . Ta có
cảm giác Chu Vương Miện chỉ mượn câu văn ngắn có vần có điệu dễ nhớ dễ
nghe để phác hoạ hình ảnh con người và thân phận nhà thơ và trình bày
những nỗi truân chiên của cái nghiệp thơ khiến cho người đọc thơ cảm
thông và trân quý những nhà thơ chính danh.
Nhưng
có lẽ vì không chú trọng nhiều đến lời thơ nên các bài thơ thiền nói
chung và mấy bài kể trên nói riêng của Chu Vương Miện không có nhiều câu
thơ bay bổng sống động mà gợi cảm như nhiều nhà thơ thiền hiện đại đã
quan tâm, chẳng hạn như Phạm Thiên Thư trong ĐƯA EM TÌM ĐỘNG HOA VÀNG đã
trở thành âm nhạc trong tay Phạm Duy vang danh một thuở:
Ta về rũ áo mây trôi
Gối trăng đánh giấc bên đồi dạ lan
Rằng xưa có gã từ quan
Lên non tìm động hoa vàng ngủ say
Trong bài LÀ TA, Chu Vương Miện có viết:
ta soi bóng ta trong kiếng
ồ đã qua một sát na
Sát
na là đơn vị ngắn nhất của thời gian hay nói cách khác, sát na chỉ thời
gian chớp nhoáng của mỗi biến đổi. Chỉ mới soi mình trong gương đã qua
một sát na.
Vậy thì nhà thơ Chu Vương Miện hãy đừng để phí một sát na nào, hãy viết thơ và mần tiếp thơ thiền đi.
Bạn
đọc mong chờ những chùm thơ thiền tiếp sau của Chu Vương Miện sẽ có
nhiều lời hay ý đẹp với nhiều câu thơ phóng khoáng bay bổng hơn.
NGUYỄN BÀNG
Sài Gòn 03/ 9/ 2018
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét